در قسمت اول این مقاله، راجع به تسهیم هزینه ها و فرآیندها و انواع روشهای تسهیم هزینه، مطالبی ارائه شد. در ادامه قسمت دوم که مربوط به مواد میباشد توضیح داده خواهد شد.

هر کالای نیمه ساخته یا محصولی که قابلیت تولید در شرکت را داشته باشد دارای حداقل یک فرمول ساخت است که به آن BOM می گویند. درواقع فرمول ساخت یک نیمه ساخته یا محصول از لحاظ مواد. می بایست قبل از هر چیزی اطلاعات کاملی داشته باشیم از فرمول ساخت تمام کالاهایی که میخواهیم بهای تمام شده آن بدست بیاوریم. در تولید یک نیمه ساخته و محصول باید در نظر داشت که میتواند مواد یا نیمه ساخته ای دیگر استفاده شود و یا کالاهای جایگزینی بتوان استفاده کرد.

در محاسبه بهای تمام شده در واقع 2 نوع دیتا وجود دارد:
1) پیش بینی (بودجه ای)
2) واقعی.
در دوره پیش بینی در واقع یک پیش بینی از آینده می باشد و قرار است بصورت برآوردی هزینه ها را در بهای تمام شده محاسبه کنیم و برای مواد با توجه به فرمول ساختهایی که برای تولید یک کالای نیمه ساخته و یا محصول داده میشود( از نظر مقدار مصرف )و از نرخ استاندارد مواد (از نظر ریالی) استفاده بشود.

نرخ استاندارد مواد یعنی: نرخ خرید هر مواد اولیه که در فرمولها استفاده میشود در بازه زمانی که مد نظر است چقدر است.

در دوره واقعی برخلاف دوره پیش بینی تماما از اطلاعات واقعی استفاده میشود و براساس مقدار مصرفهایی که انبار کشیده و به سمت خط تولید آمده و با توجه به فرمول ساخت (BOM ) های تعریف شده استفاده میشود و برای نرخ آن فقط و فقط از قیمت گذاری که در انبار شده و میتواند شامل مواد و نیمه ساخته باشد. که طبیعتا انحراف مصرف مواد و انحراف نرخ مواد خواهیم داشت.

هنگامی که بهای تمام شده از لحاظ مواد نیز بدست آمد،( قبلا نیز هزینه های تبدیل بدست آمده) در نهایت بهای تمام شده هر محصول و بهای تمام شده کل محصولات تولید و فروش رفته شرکت محاسبه میگردد. همانطور که قبلا نیز اشاره شد:

بهای تمام شده = مواد مستقیم + دستمزد مستقیم + سربار

حال اینکه مواد غیر مستقیم چه میشود؟
همیشه اعلام میگردد که مواد غیر مستقیم بعنوان سربار تلقی میگردد و باید در تسهیم هزینه ها شرکت کند. در واقع امروزه یک معین با عنوان هزینه های مواد غیرمستقیم استفاده میشود که در زمان ثبت سند از این معین استفاده شده و در قسمت تسهیم هزینه ها این معین را بعنوان هزینه های سربار معرفی مینماییم.

یادمان باشد اگر مواد مستقیم در مراکز غیر از خط تولید استفاده گردد باید آنرا نیز بعنوان هزینه ثبت نماییم و بعنوان سربار لحاظ شود.

در تعریف کالاهای انبار چند ماهیت وجود دارد که باهم مرور میکنیم:

1- مواد اولیه: همانطور که مشخص است مواد مستقیم است. خریدنی است و قابل تولید نیست و فرمول ساخت ندارد.

2- نیمه ساخته: کالاهایی که هم قابلیت تولید داشته باشند و هم قابلیت خرید و هم میتواند در تولید کالاهای دیگر استفاده شود.

3- محصول: معمولا بعنوان کالای اصلی فروش می باشد و در تولید هیچ کالای دیگری استفاده نمیگردد.

• نکته با اهمیت آنکه ماهیت کالاها در صورت ثبت اشتباه باعث بدست آمدن بهای تمام شده غلط خواهد شد.
• برخی مدیران بر این باورن که میتوان بهای تمام شده روزانه بدست آورد، این ذهنیت از دید مدیریتی شاید تا حدودی درست باشد اما بدلیل اینکه تمامی هزینه هنوز شناسایی نشده و برآورد درستی از آن وجود ندارد از دید حسابداری غلط است. حداقل زمان برای محاسبه بهای تمام شده ماهانه میباشد و حداکثر 1 بار برای کل سال.
• بهای تمام شده از اول سال میباشد تا ماهی که مد نظر است مثلا بهای تمام شده 1ماهه یا 2 ماهه یا 3 ماهه و تا آخر بدین معنی ایست که از اول سال تا پایان آن ماه. مثلا در 3 ماهه اینطور نیست که بهای تمام شده فقط ماه 3. چون مواد استفاده شده در آن از اول سال تا کنون بوده و میانگین گرفته میشود، یا برخی هزینه ها هست که در یک ماه ممکن است باشد و ممکن است در ماههای دیگر تکرار نشود و نمیتوان بهای تمام شده محصولات آن ماه را بسیار بالا و ماههای دیگر کمتر از واقع باشد.